Sẽ có hai loại hàng hóa được giao dịch trên thị trường các-bon

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến góp ý về dự thảo Nghị định sàn giao dịch các-bon trong nước, hướng dẫn việc giao dịch, lưu ký, thanh toán hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon trên sàn giao dịch trong nước. Theo dự thảo Nghị định của Bộ Tài chính, nguyên tắc giao dịch trên sàn giao dịch các-bon là công bằng, công khai, minh bạch; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia thị trường; các tổ chức, cá nhân tham gia giao dịch trên thị trường có trách nhiệm tìm hiểu quy định pháp luật, thông tin về hàng hóa và tự chịu trách nhiệm đối với quyết định mua, bán của mình.

Theo dự thảo, hàng hóa trên thị trường giao dịch các-bon gồm: Hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon. Trong đó, hạn ngạch phát thải khí nhà kính, được phân bổ cho các cơ sở thuộc “Danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính” do Thủ tướng Chính phủ ban hành theo phương thức miễn phí và phương thức đấu giá. Còn một loại hàng hóa khác là tín chỉ các-bon được xác nhận, thu được từ chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ các-bon cả trong nước và quốc tế. Tín chỉ các-bon thu được từ chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi , bù trừ tín chỉ các-bon quốc tế gồm: Cơ chế phát triển sạch (CDM), Cơ chế tín chỉ chung (JCM) và Cơ chế theo Điều 6 Thỏa thuận Paris.

Các hàng hóa giao dịch các-bon phải được Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác nhận, ghi nhận trên hệ thống đăng ký quốc gia trước khi được niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội. Sở sẽ loại bỏ hàng hóa khỏi hệ thống giao dịch khi hàng hóa đáo hạn hoặc theo quy định của Bộ. Chủ thể được phép giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính là các cơ sở được phân bổ hạn ngạch, có tên trong “Danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính” do Thủ tướng Chính phủ ban hành. Quy định này nhằm đảm bảo tính minh bạch, chính xác và hiệu quả trong vận hành thị trường các-bon tại Việt Nam, đồng thời góp phần thực hiện cam kết giảm phát thải và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Các chủ thể tham gia giao dịch phải mở tài khoản giao dịch tại thành viên giao dịch để thực hiện giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon. Thành viên giao dịch thông báo kết quả thực hiện giao dịch cho khách hàng ngay sau khi giao dịch được thực hiện theo đúng hình thức đã thỏa thuận với khách hàng. Thành viên giao dịch phải gửi sao kê tài khoản tiền, hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon hàng tháng hoặc khi có yêu cầu từ khách hàng. Sau khi giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon được xác lập và hoàn tất, Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội có trách nhiệm cung cấp thông tin về kết quả giao dịch cho Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam để thực hiện hoạt động thanh toán giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon. Về phương thức giao dịch, theo dự thảo, giao dịch trên thị trường giao dịch các-bon được thực hiện theo phương thức giao dịch thỏa thuận trên hệ thống giao dịch các-bon theo nguyên tắc các bên tham gia giao dịch tự thỏa thuận, thống nhất các nội dung giao dịch. Giao dịch theo phương thức thỏa thuận được xác lập khi bên mua hoặc bên bán nhập lệnh giao dịch vào hệ thống giao dịch các-bon và bên đối ứng xác nhận lệnh giao dịch này.

Trong dự thảo, Bộ Tài chính đề xuất phương thức giao dịch thỏa thuận gồm: thỏa thuận điện tử và thỏa thuận thông thường. Qua trao đổi với Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng với tham khảo kinh nghiệm quốc tế, các hàng hóa trên thị trường các-bon khá đa dạng về chủng loại và nhìn chung không được chuẩn hóa (đối với tín chỉ các-bon). Số lượng các chủ thể tham gia giao dịch trong giai đoạn thí điểm có thể không lớn và thanh khoản không cao. Vì vậy, phương thức giao dịch thỏa thuận trên hệ thống giao dịch các-bon sẽ phù hợp. Phương thức này hiện đang được áp dụng cho thị trường công cụ nợ Chính phủ, thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ.

Cụ thể, thỏa thuận điện tử là hình thức giao dịch trong đó chủ thể giao dịch nhập lệnh chào mua, chào bán với cam kết chắc chắn vào hệ thống hoặc lựa chọn các lệnh đối ứng phù hợp đã được nhập vào hệ thống để thực hiện giao dịch. Thỏa thuận thông thường là hình thức giao dịch trong đó bên mua và bên bán tự thỏa thuận với nhau về các điều kiện giao dịch từ trước và báo cáo kết quả vào hệ thống giao dịch các-bon để xác lập giao dịch. Hoạt động giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon tại Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội được thực hiện theo quy định tại Quy chế giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon của Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội.

Theo dự thảo, các giao dịch trên hệ thống giao dịch các-bon sẽ được thanh toán theo phương thức tức thời cho từng giao dịch, không áp dụng cơ chế đối tác bù trừ trung tâm. Thành viên lưu ký phải mở tài khoản tiền gửi đứng tên tại ngân hàng thanh toán để thực hiện các giao dịch liên quan đến hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon. Ngân hàng thanh toán có trách nhiệm quản lý chi tiết số dư tài khoản thanh toán của các chủ thể tham gia giao dịch. Căn cứ vào kết quả giao dịch do Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội cung cấp, Tổng công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam sẽ kiểm tra tính hợp lệ, phong tỏa lượng hạn ngạch hoặc tín chỉ bán ra và thông báo kết quả giao dịch hợp lệ cho thành viên lưu ký để xác nhận. Quy trình này nhằm đảm bảo giao dịch minh bạch và an toàn.

Trên cơ sở xác nhận của thành viên lưu ký, Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam xác định nghĩa vụ thanh toán tiền, hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon và gửi thông tin nghĩa vụ thanh toán cho ngân hàng thanh toán... Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam thực hiện thanh toán giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon theo phương thức thanh toán tức thời theo từng giao dịch với thời gian thanh toán trong cùng ngày giao dịch. Việc thanh toán tiền giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon được thực hiện tại ngân hàng thanh toán trên cơ sở nghĩa vụ thanh toán do Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam thông báo.

Sau khi giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon được xác lập và hoàn tất, Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội sẽ cung cấp thông tin kết quả giao dịch cho Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam để thực hiện thanh toán. Dự thảo đề xuất áp dụng các quy định hiện hành tại Luật Chứng khoán và Nghị định 155/2020/NĐ-CP để quy định điều kiện, thủ tục, hồ sơ đối với các ngân hàng thương mại đăng ký làm ngân hàng thanh toán. Bộ Tài chính sẽ quyết định lựa chọn và quy định quyền, nghĩa vụ của ngân hàng thanh toán. Đồng thời, Bộ cũng sẽ quyết định số lượng tối đa ngân hàng thương mại được làm ngân hàng thanh toán theo từng thời kỳ, phù hợp với quy mô và nhu cầu thị trường, tránh lãng phí đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin khi thị trường còn nhỏ nhưng có quá nhiều ngân hàng tham gia.