Điểm tựa “an cư, lạc nghiệp” ở vùng biên Tây Nguyên

Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về việc mở rộng diện tích cao su từ vùng trồng truyền thống Đông Nam Bộ lên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, đầu những năm 80 của thế kỷ trước, Tổng cục Cao su Việt Nam (sau này là Tập đoàn Công nghiệp cao su Việt Nam (VRG)) bắt đầu triển khai các dự án cao su trên vùng đất bazan với phần lớn diện tích nằm ở vùng sâu, vùng xa và vùng biên giới giáp hai nước bạn Lào và Campuchia. Đến nay, VRG đã có 12 đơn vị thành viên đứng chân trên địa bàn năm tỉnh: Đắk Nông, Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum và Lâm Đồng với tổng diện tích là 64.000 ha, đưa Tây Nguyên thành vùng chuyên canh cao su lớn thứ hai cả nước. Thực tế chứng minh tính đúng đắn của chủ trương đầu tư vì trên những vùng đất hoang sơ, các dự án cao su đã hình thành các thôn, buôn, xã nông thôn mới, thị trấn, thị tứ dân cư đông đúc, trù phú. Đặc biệt, hành trình xây dựng và phát triển các công ty cao su trên đất Tây Nguyên giúp đổi thay đời sống nhiều hộ nghèo người dân tộc Ê Đê, Ba Na, Gia Rai, Xơ Đăng và cả người Mường, Thái… đến từ các tỉnh phía bắc miền trung.

Ông Lê Đức Hân, Tổng Giám đốc Công ty Cao su Chư Sê nhớ lại hành trình 40 năm trước, khi chưa có trụ sở, đoàn cán bộ “mở đường” trên vùng đất mới đầy khó khăn, thách thức, vùng đất đỏ Bazan ẩn chứa đầy vết tích của chiến tranh, các buôn, làng người đồng bào dân tộc thiểu số còn hoang sơ, bọn Fulro vẫn lẩn khuất trong buôn, làng, rồi cả nỗi lo bệnh sốt rét nơi “rừng thiêng, nước độc”. Nhưng bất chấp mọi khó khăn, vất vả ban đầu, cán bộ, công nhân của đoàn vẫn bám trụ làm vườn ươm cao su, chuẩn bị cây giống cho mùa trồng mới. Công ty đã hình thành những cánh rừng cao su rộng lớn hơn 7.500 ha cao su trải dài trên 34 buôn, làng tạo sinh kế cho hàng nghìn người đồng bào dân tộc thiểu số. Ông Lê Đức Hân cho biết: “Công ty ưu tiên hàng đầu tuyển dụng nguồn lao động tại chỗ là dân đồng bào trong các buôn làng có dự án cao su. Với phương châm đặt con người là trọng tâm trong mọi hoạt động, công ty chú trọng xây dựng một môi trường làm việc an toàn, lành mạnh và bảo đảm quyền lợi cho người lao động”.

Tương tự, Công ty Cao su Kon Tum là đơn vị có diện tích vườn cây lớn nhất ngành cao su tại khu vực Tây Nguyên với gần 10.000 ha, tạo công ăn việc làm cho 5.500 công nhân và hộ; trong đó, lao động là người dân tộc thiểu số chiếm tỷ lệ khá lớn là 3.943 người (chiếm 71,6% tổng số lao động). Ông Nguyễn Hữu Lợi, Tổng Giám đốc Công ty Cao-su Kon Tum chia sẻ, với đặc điểm hoạt động của công ty trải rộng trên 7 huyện, thành phố tỉnh Kon Tum, vườn cây đan xen khắp các buôn làng nên tạo việc làm thuận lợi cho người dân tại chỗ, phù hợp với phong tục tập quán của người dân địa phương. Diện tích cao mở rộng nhanh giúp người dân có việc làm và thu nhập ổn định từ đất đai quanh buôn làng. “Nghề cao su vốn lạ lẫm với người dân Kon Tum 40 năm trước, nay đã dần trở thành một ngành nghề truyền thống bởi đã có nhiều thế hệ trong gia đình (ông bà, con, cháu) liên tiếp trồng cao su”, ông Nguyễn Hữu Lợi nói. Với nỗ lực không ngừng, Cao su Kon Tum có 12 năm liên tiếp là thành viên Câu lạc bộ 2 tấn của VRG. Sản lượng cao-su khai thác hằng năm đạt từ 10.000 đến 15.000 tấn, dẫn đầu các công ty thuộc VRG tại khu vực Tây Nguyên và tốp 5 của VRG.

Có vườn cây cao su tiếp giáp với biên giới nước bạn Campuchia, hai đơn vị là Công ty Cao su Chưmomray, Công ty Cao su Sa Thầy nằm trên địa phận tỉnh Kon Tum đã sớm triển khai những giải pháp căn cơ, chủ động lo chỗ ở cho công nhân tuyển dụng ở xa đến làm việc. Chính sách này giúp hình thành những khu dân cư trù phú chỉ dành riêng cho công nhân cao su. Ông Trần Xuân Thịnh, Tổng Giám đốc Công ty Cao su Chưmomray chia sẻ, công ty từng gặp tình cảnh thiếu lao động. Tuyy nhiên, bằng những giải pháp nhất quán và thiết thực, trong những năm gần đây, công ty đã ổn định lao động, không còn phải đi “tìm người”. Công ty phối hợp với chính quyền địa phương quy hoạch 7 điểm dân cư dành cho công nhân ở nơi khác đến. Ngoài khu nhà tập thể công ty bố trí khi công nhân mới vào làm việc ở, công ty giới thiệu cho mỗi công nhân 1.000 m² đất để xây nhà riêng. “Để thu hút và giữ chân được công nhân, việc tuyên truyền chỉ là một phần, nếu không lo được thu nhập, chăm sóc sức khoẻ y tế, trường học và đặc biệt là có chỗ ở thì rất khó có người vào làm lâu dài với mình. Dù to, hay nhỏ, công nhân nào cũng mong muốn có một căn nhà riêng cho mình”, ông Trần Xuân Thịnh đúc kết. Nhiều công nhân đến trước, có thời gian gắn bó lâu dài với công ty, có nương rẫy trồng thêm cà phê, sầu riêng. Có tích luỹ, nhiều công nhân xây lên những căn nhà đẹp, khang trang, góp phần cùng địa phương xây dựng nông thôn mới.

Vùng dự án Công ty Cao su Sa Thầy nằm giáp biên giới Campuchia nên ngay từ khi triển khai chủ trương chuyển đổi rừng nghèo sang rừng trồng cao su, công ty đã xác định việc phát triển cao su nhằm tạo sinh kế cho người dân phát triển kinh tế vừa là bảo đảm an ninh quốc phòng. Do đó, công ty chú trọng bảo đảm chăm lo đời sống, nhất là chỗ ở cho người lao động. Ông Nguyễn Khắc Thanh, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cao su Sa Thầy cho biết: Khi triển khai dự án, ngoài lực lượng lao động là đồng bào dân tộc tại chỗ, công ty tuyển dụng lao động chủ yếu là đồng bào dân tộc từ vùng núi huyện miền núi Bá Thước (tỉnh Thanh Hóa). Từ khi đồng bào vào đây, công ty cấp đất cho mỗi người trung bình 1000 m² đất, trong đó có hơn 200 m² đất thổ cư để công nhân yên tâm trên vùng đất mới. Từ năm 2014, khi những dòng mủ đầu tiên trên vườn cây của công ty được khai thác cũng là lúc đời sống công nhân có nhiều thay đổi, thu nhập cải thiện.

Từ đầu năm 2024 đến nay, giá cao su phục hồi, tình hình xuất khẩu gặp nhiều thuận lợi, các doanh nghiệp tăng doanh thu, lợi nhuận. Công ty Chưmomray cho biết, tính đến 30/9/2024, công ty đạt tổng doanh thu 210 tỷ (vượt 20% kế hoạch năm 2024), lợi nhuận 44 tỷ (vượt 7% kế hoạch). 9 tháng năm 2024, Công ty Sa Thầy đạt tổng doanh thu 236,2 tỷ, lợi nhuận trước thuế 54,6 tỷ đồng. Trong khi đó, Công ty Ea H’leo đạt tổng doanh thu hơn 221 tỷ đồng, đạt 90% kế hoạch năm và cao hơn 28% so cùng kỳ năm 2023. Tổng lợi nhuận thực hiện 69,18 tỷ đồng, vượt 36% kế hoạch năm và cao hơn 61% so cùng kỳ năm 2023.

Ngoài thu nhập từ tiền lương, công nhân các công ty cao su còn phát triển kinh tế hộ gia đình như: trồng cà phê, trái cây các loại, chăn nuôi gia súc gia cầm… Thu nhập từ nguồn này từ 120 – 170 triệu đồng/năm. Do đó, có nhiều hộ gia đình công nhân khá và giàu, đời sống công nhân khấm khá hơn đã góp phần quan trọng cùng địa phương bảo đảm an sinh xã hội. Với chính sách chăm lo cho lao động rất tốt nên công nhân đều yên tâm gắn bó với công việc lâu dài.

Chứng kiến sự “thay da đổi thịt” với cơ sở hạ tầng điện, đường, trường, trạm và các dịch vụ thương mại, thông tin… phủ khắp các buôn, làng trên ở Tây Nguyên mới thấy ý nghĩa vai trò dẫn dắt và tiếp sức của các dự án cao su trên mảnh đất nghèo bom cày, đạn xới thuở trước. Hơn 12.000 công nhân đang gắn bó, làm việc lâu dài trong các công ty cao su, phần lớn là người dân tộc thiểu số, có quyền tự hào đã chung tay kiến thiết xây dựng quê hương ngày càng ấm no, hạnh phúc…